Wielu pracowników nie zdaje sobie sprawy z pełni swoich praw wynikających z Kodeksu pracy. Świadomość tych uprawnień może pomóc w uniknięciu nieporozumień i nieuzasadnionych działań ze strony pracodawcy. Oto pięć kluczowych praw, które warto znać – korzystanie z nich nie może być powodem do zwolnienia.
5 praw, o których musisz pamiętać jako pracownik
1. Prawo do odmowy pracy w godzinach nadliczbowych w określonych sytuacjach
Praca w godzinach nadliczbowych może być zlecona przez pracodawcę w przypadkach:
- Konieczności prowadzenia akcji ratowniczej w celu ochrony życia, zdrowia, mienia lub środowiska.
- Usunięcia awarii.
- Szczególnych potrzeb pracodawcy.
Jednak pewne grupy pracowników są chronione przed obowiązkiem pracy w nadgodzinach:
- Kobiety w ciąży – nie mogą być zatrudniane w godzinach nadliczbowych.
- Pracownicy młodociani – zakaz pracy w nadgodzinach.
- Pracownicy opiekujący się dzieckiem do 4. roku życia – mogą odmówić pracy w nadgodzinach bez konsekwencji.
Odmowa pracy w nadgodzinach przez osoby z tych grup nie może być podstawą do zwolnienia.
2. Prawo do przerw w pracy
Kodeks pracy zapewnia pracownikom prawo do przerw w pracy:
- 15-minutowa przerwa – dla pracowników, których dobowy wymiar czasu pracy wynosi co najmniej 6 godzin.
- Dodatkowe przerwy – mogą być przewidziane w przepisach wewnętrznych zakładu pracy lub wynikać z charakteru wykonywanej pracy.
Pracodawca nie może odmówić pracownikowi prawa do przysługujących przerw ani zwolnić go za ich wykorzystanie.
3. Prawo do odmowy pracy w warunkach zagrażających zdrowiu lub życiu
Pracownik ma prawo odmówić wykonywania pracy, jeśli warunki jej wykonywania stwarzają bezpośrednie zagrożenie dla zdrowia lub życia. Przykłady takich sytuacji to:
- Brak odpowiednich środków ochrony indywidualnej.
- Niezapewnienie bezpiecznych warunków pracy.
Odmowa pracy w takich warunkach nie może być podstawą do rozwiązania umowy o pracę.
4. Prawo do urlopu wypoczynkowego
Każdy pracownik ma prawo do corocznego, płatnego urlopu wypoczynkowego. Pracodawca jest zobowiązany udzielić urlopu w roku kalendarzowym, w którym pracownik nabył do niego prawo. Odmowa udzielenia urlopu lub jego nieuzasadnione przesunięcie może stanowić naruszenie prawa pracy.
5. Prawo do ochrony przed dyskryminacją i mobbingiem
Kodeks pracy zakazuje jakiejkolwiek dyskryminacji w zatrudnieniu, zarówno bezpośredniej, jak i pośredniej, m.in. ze względu na płeć, wiek, niepełnosprawność, rasę, religię czy orientację.
Mobbing definiowany jest jako działania lub zachowania polegające na uporczywym i długotrwałym nękaniu lub zastraszaniu pracownika, które wywołują u niego zaniżoną ocenę przydatności zawodowej, powodują lub mają na celu poniżenie, ośmieszenie, izolowanie lub wyeliminowanie z zespołu współpracowników.
Pracownik, który doświadcza dyskryminacji lub mobbingu, ma prawo do:
- Zgłoszenia sprawy do pracodawcy – pracodawca ma obowiązek przeciwdziałać takim zjawiskom.
- Wniesienia skargi do Państwowej Inspekcji Pracy.
- Dochodzić swoich praw na drodze sądowej.
Podjęcie działań w obronie przed dyskryminacją czy mobbingiem nie może być podstawą do zwolnienia pracownika.
Znajomość swoich praw jako pracownika jest kluczowa dla utrzymania zdrowych i bezpiecznych warunków pracy. Korzystanie z przysługujących uprawnień nie może być powodem do rozwiązania umowy o pracę. W przypadku naruszenia tych praw warto skonsultować się z odpowiednimi instytucjami lub specjalistami z zakresu prawa pracy.
